عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی دزفول در معرفی آسیاب‌های این شهرستان گفت: آن‌چه امروز به عنوان آسیاب‌های آبی شناخته می‌شود، مجموعه‌ای است از سازه‌های آبی که در گذشته به عنوان بند و آسیاب استفاده می‌شده است. این مجموعه در ارتباط با جریان دایمی رود دز و با توجه به بررسی‌هایی که بر نمونه‌هایی از مصالح این آسیاب‌ها انجام شده همزمان با شکل‌گیری هسته ساسانی شهر در بستر رودخانه ساخته شده‌اند و در دوره‌های بعدی توسعه شهر، به فراخور نیاز ساکنین جدید آ ، توسعه یافته‌اند.
محمد آذرکیش در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در خوزستان اظهار داشت: پیشینه تاریخی آسیاب‌های آبی در ارتباط با سازه پل قدیم دزفول بوده که به دوره ساسانیان بر می‌گردد اما عمده آثار موجود از آسیاب‌ها که در سه بخش از رودخانه موجود می‌باشند به دوره‌های تاریخی صفویه و قاجاریه بر می‌گردد. این سازه‌ها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه‌ای، آجر و با ملات ساروج ساخته شده‌اند . شکل معماری آسیاب‌ها برگرفته از سبک معماری بومی این شهرستان بوده و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته ساخته شده و به هم مرتبط می‌باشند.
وی افزود: پایه این آسیاب‌ها از ملات گچ، خاکستر و آجرها در سه ردیف ساخته شده‌اند که تکرار شده و در قسمت‌هایی از سنگ ساخته می‌شود. دیوارها نیز از آجر و سنگ قلوه رودخانه و ملات ساروج که نوعی آهک‌بندی بوده پوشیده شده است. نحوه کنار هم قرارگیری آسیاب‌ها به شکلی است که در گذشته حالت سد مانند داشته تا آب را به جای مورد نظر هدایت کنند. این سیستمْ سیستم پیشرفته ساسانی بوده است که قسمت اول رودخانه راقطع می‌کند. این سازه‌ها پل بند یا دَمبِرِج نام دارند که علاوه بر ارتباط قسمت غرب و شرق رودخانه در زمان مورد نیاز سطح رودخانه را برای اموری نظیر آب‌رسانی و یا تامین آب کشاورزی بالا یا پایین دست کاربرد دارد. ارتفاع درون اتاقک این آسیاب‌ها تا کف رودخانه حدود چهار متر می‌باشد و حالت تقارن دارند.
او خاطر نشان کرد: رومن گریشمن در کتاب هنر انسان این سیستم را قدیمی‌ترین سیستم‌های آبیاری جهان در دوره باستان معرفی کرده و قدمت آن را در حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ سال عنوان می‌کند که پژوهش‌های جدید این قدمت را تایید می‌کنند. هم‌چنین در وسط رودخانه بر یکی از دهانه‌ها آثار طاق عظیمی است که شبیه ایوان‌های ساسانی بوده و با توجه به علاقه شاهان ساسانی می‌توان آن را باقیمانده جایگاه سردار و یا محتشمی در گذشته در نظر گرفت. این سازه‌ها پل‌بند عظیمی هستند که بعدها با تغییراتی در قسمت‌های آن به آسیاب تبدیل شد. با توجه به طول زمان تغییراتی توسط سیلاب‌ها و عوامل انسانی رخ داده در آن‌ها آخرین تغییرات را می‌توان در زمان صفویه با تکامل سیر تولید آجر و تغییر در ابعاد آن به اندازه ۱۸٫۵ در ۱۸٫۵ در ۳٫۵ سانتی متر برشمرد.
عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی دزفول توضیح داد: درون آسیاب‌ها سنگ ۲ تکه قسمت پایین ثابت بوده و بر اثر نیروی آب رودخانه چرخ بالایی به چرخش در آورده می‌شده است. در هر آسیاب پنج نفر کارگر داشته که مسؤولیت‌های مختلفی شامل مسؤول گندم آوردن با قاطر، مسؤول آوردن گندم‌ها تا سنگ آسیاب، مسؤول سنگ آسیاب و مسؤول جمع‌آوری آرد داشته‌اند. هم‌چنین یک نفر در شب‌ها مسؤول آسیاب بوده است. در گذشته در فصولی که میزان حجم آب رودخانه کم می‌شد برای بالا آمدن سطح آب و نیز انحراف آب به سمت آسیاب‌ها از سبدهای حصیری که درون آن‌ها را از سنگ پر می‌کردند و روی هم قرار می‌گرفته استفاده می‌شده است که در مجموع تشکیل یک بند انحرافی را می‌دادند و در اصطلاح محلی به آن چوسَله گفته می‌شد . آسیاب‌ها با نمای کشتی مانند ساخته شده‌اند ، این نوع معماری برای تنظیم فشار آب و یا تشدید آن بوده است.
وی تاکید کرد: آسیاب‌های آبی دزفول یکی از آثار ارزشمند تاریخی این شهرستان به شمار می‌روند و به شماره ۳۹۸۴ در ردیف آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این آسیاب‌ها دارای مالکیت خصوصی بوده که به آسیابان به اصطلاح محلی لُوینه می‌گفتند. تعداد آسیاب‌ها در دوره صفویه حدود ۵۰ تا ۶۰ عدد بود که بخشی از آن‌ها در اثر سیلاب‌های فصلی تخریب شدند. آسیاب‌های آبی دزفول در بخش‌های مختلف رودخانه دز قرار دارند. بخشی از آن‌ها به فاصله حدود ۸۰۰ متر از سد تنظیمی دزفول و در جنوب تفریحگاه ساحلی دز، بخشی در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی دیگر نیز در کنار پل قدیم این شهرستان ساخته شده‌اند.
او یادآور شد: با توجه به ارزش‌های تاریخی، معماری و فرهنگی این آسیاب‌ها به تازگی تلاش‌هایی توسط سازمان نوسازی ـ بهسازی شهرداری دزفول برای حفظ، مرمت و بازسازی این آسیاب‌ها صورت گرفته که عمده این تلاش‌ها زیر پل دوم دزفول که به آسیاب‌های شیخ و عماد معروف است انجام شده است. هم‌چنین در زمینه استفاده بهتر از طریق محوطه‌سازی و ایجاد سفره خانه سنتی در کنار این سازه‌ها و بازسازی و راه‌اندازی چرخ یکی از آسیاب‌ها این مجموعه لقب موزه آب به خود گرفته که استقبال خوبی از آن صورت گرفته است.
Iran Dezful
ارسال نظر