پل تاریخی دزفول پل قدیم مهمترین و ممتاز ترین اثری است که در این شهر قرار دارد. بنای این پل به دستور شاپور اول ساسانی بعد از غلبه بر سپاه روم و به اسارت گرفتن والریانوس امپراطور روم و چندین هزار سرباز رومی در سال ۲۶۳ میلادی ساخته شد. به خاطر قدمت، پایایی و حفظ حیات خود، از ابتدای ساخت تاکنون به عنوان قدیمی ترین پل استوار جهان به شمار می رود.
در سال ۲۴۴ میلادی امپراتور گوردیان به ایران حمله کرد اما شکست سختی خورد و مجبور شد عقب نشینی کند. در آن زمان شاپور اول ساسانی در ایران فرمانروایی می کرد. شاپور به تعقیب امپراتور گوردیان پرداخت و تا سوریه ی کنونی پیش رفت. گوردیان در این عقب نشینی جانش را از دست داد و فیلیپ جانشین شد.

فیلیپ امپراطور جدید روم به شاپور پیشنهاد داد غرامت خسارت های وارد شده به ایران را بپردازد و به شرق رود فرات (مرز ایران و روم در آن زمان) باز گردد. شاپور پذیرفت و بدین گونه پیمان صلحی منعقد شد. اما ۱۶ سال بعد در سال ۲۶۰ میلادی امپراتور والریان با نادیده گرفتن پیمان صلح به ایران لشکر کشی کرد. او نیز شکست سختی خورد و به اسارت شاپور درآمد.
این بار رومی ها علاوه بر تعهد برای پرداخت خسارت های وارد شده به ایران مجبور شدند نیروی کار نیز برای جبران خسارت های وارد شده به ایران بدهند. قرار بر این شد که اسیران رومی به اندازه ی هزینه ای که جنگ برای سپاه ایران داشته در پروژه های عمرانی ایران کار کنند.
پل سازی در آن زمان یکی از پروژه های مهم در ایران و به ویژه در خوزستان بود. بند میزان، پل شوشتر، پل دزفول و … از ساخته های آن زمان است که اسیران رومی، نیروی کار آن بودند و البته طراحی و محاسبات فنی آنها توسط معماران ایران انجام گردید. از این روی پل تاریخی دزفول بر روی رود دز در زمان شاپور اول ساسانی ساخته شد.
پل قدیم اسامی مختلفی در طول حیات خود داشته از جمله جندی شاپور، روناش، شادروان، دیز و یکی از مهمترین اسامی آن اندامش بوده است.
پل تاریخی دزفول در میانه راه جندی شاپور و شوش بنا شده و در کنار آن دژی مستحکم ساخته شده بود تا از تخریب و تصرف راهزنان در امان بماند.
ضرورت ایجاد پل :
شاپور اول تصمیم گرفت شاهراه عظیم کشور را به وسیله پل ممکن نماید و سه پل مهم یکی در شوشتر، یکی در دزفول بر روی رود دز و دیگری را بر روی رود کرخه بنا نمود.

اهداف پل :
اولین هدف شاپور اول ساسانی از ساخت پل این بود که  لشکریانش به سهولت بتوانند برای لشکر کشی به مناطق مختلف از رودخانه دز عبور نمایند. دوم پایه پل ها را به صورت بند یا سد ساختند تا بتوانند سطح آب رودخانه را بالا برده و نهرهای واقع در سواحل چپ و راست رودخانه را پر آب سازند.
بنای پای پل ها از سنگ های بزرگ ماسه ای اطراف شوشتر آوپرده شده اند و با بست های فلزی به هم متصل شده اند.
رومن گریشمن شرق شناس در خصوص پل می گوید : ایرانی ها نیازی به علم مهندسی رومی ها نداشتند بلکه وجود کارگران و اسرای رومی تنها دلیل به کار گرفتن آن ها در ساخت این بل بوده است.
ملات به کار رفته در پل ساروج است. ساروج تشکیل یافته از خاکستر، آهک، ماسه بادی و لویی (نی رودخانه که له می شود)، تخم مرغ، موی بز و شیر (عملکرد و راندمان و مقاومت ساروج را بالا می برد).به خاطر سیلاب ها دهانه های وسط پل تخریب می شوند و در سال ۱۲۹۶ انگلیسی ها با طناب های تابیده آهنی راه عبوری درست کرده و از عابرین پول گرفته اند.
مرمت پل در دوره های مختلف :
اولین مرمت پل در قرن چهارم هجری و دوره دیلمیان صورت گرفت . پروفسور پوپ قدیمی ترین تعمیر پل قدیم دزفول را مربوط به زمان عضدالدوله دیلمی که از سال ۳۳۸ تا ۳۷۲ هجری سلطنت نموده است می داند.
از ابتدای قرن پنجم هجری یعنی از سال ۴۰۰ تا ۹۰۰ یک فاصله تاریخی در روند خوزستا به وجود می آید و به دلیل رفتن پایتخت به شمال  و شمال شرق این منظقه تحول خاصی در آن صورت نمی پذیرد. اما بعد از روی کار آمدن صفویان در ایران ، این منطقه دوباره رونق می یابد. بافت قدیم دزفول، بازار قدیم و مسجد جامع دزفول در این دوره به مانند دوران ابتدای شکل گیری خود رونق گرفتند.
در دوره ی صفویه و قاجار عرض پل برای توسعه ی رفت و آمد ها عریض تر شد.
بعد از جنگ جهانی اول و در زمان رضا شاه دولت ایران هزینه های انگلیسی ها پرداخت نمود و راه را آزاد گذاشت. به دلیل اهمیت این سازه ارزشمند و تاریخی در ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ پل دزفول به شماره ۸۴ در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسید. همچنین بر روی پول های ملی عکس این پل چاپ گردید که نمونه ی آن در حال حاضر در موزه بانک ملی ایران نگهداری می شود. اهمیت  ارتباطی پل سبب گردید تا در سال ۱۳۱۶ به شکل فعلی آن مرمت و احیا گردد. به همین مناسبت نیز از سال ۱۳۹۴ روز ۱۵ دی ماه به عنوان روز پل ساسانی دزفول نام گذاری گردیده است.
در بازسازی پل مردم دزفول به خصوص خاندان معزی شرکت فعالی داشتند از جمله شیخ محمد باقر معزی در این خصوص رباعی دارد :
گذر زین پل تو، با اندیشه راست
خوش آن دل به یاد ایزد آراست
از آن پل کان صراط مستقیم است
نلغزد آن که این پل را بیاراست

ثبت جهانی پل ساسانی دزفول :
در سال ۱۳۹۰ با راه اندازی دفتر ملی نمایندگی کمیسیون یونسکو در ایران، به دلیل اهمیت و ارزش های والای این اثر با شکوه تاریخی، مراحل مطالعات جدی تری برای ثبت این اثر در فهرست آثار ملی آغاز گردید. همچنین در تابستان سال ۱۳۹۰ شهرداری دزفول برای حفظ این اثر گران بها کاربری پل را از حالت سواره رو به پل عابر پیاده و گردشگری تبدیل نمود تا این پل برای همیشه به عنوان اثری گرانقدر جزو میراث جهانیان حفظ و ثبت گردد.

قدیمی ترین تصویری که از این پل وجود دارد مربوط به اثری از چارز تیلور هنرمند فرانسوی است که در سال ۱۸۸۴ میلادی در پاریس به تصویر کشیده شده است، پس از آن نیز آندره کول اثر تیلور را باز طراحی نموده و در سال ۱۸۹۵ میلادی در شهر لندن منتشر نمود و در حال حاضر نیز در سایت های معتبر خارجی برای فروش عرضه شده است. تصویر این نقاشی در سال ۱۳۲۵ هجری شمسی بر روی اسکناس ۱۰۰ ریالی نیز منتشر گردید که نسخه ای از این اسکناس در موزه مردم شناسی دزفول نگهداری می شود.

گردآوری، تحقیق، بازنویسی و تنظیم متن : محمد آذرکیش

برگرفته از منابع مختلف ( مجله جهانگردان، اداره میراث فرهنگی، مستند همسایگان آب)